دوازدهم مردادماه هنگامی كه خبر استعفای ناگهانی 'كوفی عنان' فرستاده ویژه دبیركل سازمان ملل متحد و اتحادیه عرب در امور سوریه، از رسانه های مختلف منتشر شد گویی تمام تلاش های پنج ماهه اخیر او برای سامان دادن به ناآرامی های رخ داده در سوریه نقش بر آب شد.

عنان چهارم اسفندماه 1390 از سوی 'بان كی مون' دبیركل سازمان ملل متحد، به این سمت انتخاب شده بود.

وی در یك نشست رسانه ای در ژنو گفت: دنیا پر از آدم های دیوانه ای مثل من است و بان كی مون شاید بتواند جانشینی برای من پیدا كند.

عنان افزود ماموریت او از 'حمایت های لازم' برخوردار نبود و احتمال دارد طرح های دیگر و راه حل دیگری وجود داشته باشد كه بتواند در ارتباط با سوریه به موفقیت برسد.

عنان پس از انتصاب خود از سوی دبیركل سازمان ملل متحد، رایزنی درباره موضوع سوریه را آغاز كرد و در همین زمینه، طرحی 6 ماده ای را آماده ساخت.

این طرح شامل 'آغاز گفت و گوهای سیاسی بر مبنای مطالبات مردمی، عقب كشیدن نیروهای نظامی و سلاح های سنگین ارتش سوریه از مناطق درگیر، پایبندی طرفین به آتش بس و اجازه ورود كمك های بشردوستانه به مكان های درگیری و پایان درگیری ها و خشونت از جمله پایان حمایت كشورهای خارجی از حمایت گروه های مسلح، آزادی زندانیان سیاسی، تسهیل و تضمین تردد خبرنگاران در تمام مناطق' بوده است.

با اینكه به دنبال سفر عنان به دمشق، موافقت دولت 'بشار اسد' رییس جمهوری سوریه، حاصل شد اما چند روز بعد در هشتم فروردین ماه گروه های مخالف سوری طی نشست خود در تركیه راه بی اعتنایی به طرح 6 ماده ای را پیش گرفتند.

آنان كه طی همین نشست توافق كردند خود را 'شورای ملی سوریه' بنامند، در عمل بر ساز مخالفت با طرح عنان دمیدند.

پشتوانه آنها نیز حمایت های كلامی و مالی- نظامی كشورهای غربی و برخی حكومت های منطقه از مخالفان سوری بود؛ به طوری كه همزمان با همین اتفاق ها در هشتم فروردین ماه، 'هیلاری كلینتون' وزیر امورخارجه آمریكا، نسبت به پایبندی اسد به بندهای طرح مذكور ابراز بی اعتمادی و بدبینی كرد.

وی مدعی شد 'چنانچه آقای اسد می خواهد به این فصل سیاه خاتمه دهد باید فورا به نیروهای خود دستور دهد از مناطق پرجمعیت عقب نشینی كنند'؛ امری كه بیست و چهارم فرودین ماه عملی شد.

به این ترتیب، در نخستین اقدام، ارتش سوریه از بیست و چهارم فروردین ماه با بیرون كشیدن ادوات سنگین از مناطق درگیر، پایبندی خود را به آتش بس نشان داد.

با این حال، گروه های مخالف مسلح با سوء استفاده از خلاء ناشی از نبود نیروهای ارتش سوری در شهرها، بارها آتش بس را نقض كردند.

همچنین دوم اردیبهشت ماه نیز شورای امنیت سازمان ملل متحد تصویب كرد 300 ناظر به دمشق بروند.

البته به گفته سوم مردادماه 'سوسن غوشه' سخنگوی هیات ناظران بین المللی در سوریه، بیش از 100 نفر از ناظران به دلیل برقرار نشدن آتش بس، دمشق را ترك كرده اند.

عنان كه با توجه به اقدام های هماهنگ روسیه و چین در وتو قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه حكومت اسد، متوجه نقش مسكو و پكن شده بود اوایل فروردین ماه برای همراه كردن آنها با طرح خود راهی این دو كشور شد. البته این سفرها با وجود حمایت قاطع مقام های روس و چینی از طرح عنان، بعدها نیز تكرار شد.

عنان بارها از زمان تصدی این پست حساس، تاكید داشت 'نباید اجازه داد این بحران به درازا بكشد'.

وی در سفر هشتم فروردین ماه خود به پكن نیز تاكید كرد 'هر گونه جدول زمانی برای پایان دادن به خشونت ها در سوریه باید با توافق همه طرف های درگیر تنظیم شود'.

با این حال، به نظر می رسد دقیقا مساله ای كه استعفای ناگهانی او را رقم زد، ضعف در عملیاتی شدن همین جمله بود.

** كمك های خارجی به مخالفان؛ دلیلی برای پایان نیافتن خشونت ها

--------------------------------------------------------------------

هنگامی كه نماینده ویژه دبیركل سازمان ملل متحد و اتحادیه عرب در امور سوریه، پانزدهم فروردین ماه از طریق ویدئو كنفرانس به اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد از موافقت دولت سوریه با كلیات طرح 6 ماده ای او و آغاز آتش بس از بیست و دوم این ماه خبر داد اطلاع نداشت كه كمتر از یك ساعت بعد، نماینده دایم آمریكا در سازمان ملل متحد تمام رشته های او را پنبه خواهد كرد.

كوفی عنان گزارش كرد دولت دمشق طرح او بویژه موضوع آتش بس را برای پایان دادن به بحران سوریه پذیرفته است.

بلافاصله پس از این جلسه، 'سوزان رایس' به خبرنگاران گفت: كاخ سفید 25 میلیون دلار به مخالفان دولت سوریه كمك خواهد كرد.

وی افزود: این مبلغ برای خرید وسایل غیرنظامی بویژه تهیه وسایل ارتباطی و مخابراتی برای ارتباط بیشتر مخالفان در نظر گرفته شده است.

البته كلینتون نیز طی سخنانی در نشست دوم مخالفان دولت سوریه در استانبول از ارسال تجهیزات ارتباطی نظامی به مخالفان خبر داده بود.

در همین روز، 'بشار جعفری' نماینده دایم سوریه در سازمان ملل متحد، با انتقاد از اقدام آمریكا گفت: در حالی كه برخی كشورها و سازمان ملل متحد به فكر پایان دادن به بحران سوریه هستند، كشورهایی مانند آمریكا، تركیه، عربستان و قطر به فكر كمك به گروه های مخالف دولت سوریه هستند تا اقدام های تروریستی همچنان در كشور ما ادامه داشته باشد.

پانزدهم فروردین ماه نیز وزیر دفاع لبنان گفت: از مرزهای لبنان به سوریه سلاح قاچاق می شود و این امر بر كسی پوشیده نیست زیرا قاچاق اسلحه و فروش آن تجارت پر سودی است اما ارتش لبنان نیز با تمام توان با آن مبارزه می كند و عوامل آن را دستگیر و تحویل مقام های قضایی می دهد.

مخالفت لبنان با قاچاق سلاح و همچنین ممنوعیت تردد تروریست های مخالف حكومت سوریه از مرزهای این كشور، منجر به بروز ناآرامی های گسترده ای در لبنان و مناطق شمالی و جنوبی آن شد.

این امر زمانی تشدید شد كه كشف چندین بارِ قاچاق حاوی اسلحه های سبك و سنگین بویژه توقیف یك كشتی حاوی سه كانتینر سلاح پیشرفته در نهم اردیبهشت ماه در آب های لبنان آتش به دامن مخالفان انداخت. آنان برای رسیدن به بارهای توقیف شده بجز ایجاد درگیری در مناطق مرزی و شمالی لبنان، اقدام به گروگانگیری لبنانیانی كردند كه از خاك سوریه در حال تردد بودند.

از سوی دیگر، كوفی عنان در شرایطی پا به عرصه میانجیگری در سوریه گذاشت كه اتحادیه عرب كه تا پیش از این به عنوان مخالف آتشین حكومت اسد، با اعمال تحریم های متعدد، عضویت این كشور عربی را در اتحادیه عرب تعلیق كرده بودند و حتی به طور رسمی از مسلح كردن مخالفان سوری حمایت می كردند، نمایندگی عنان را پذیرفتند.

مواضع دوگانه این كشورها درباره سوریه و تضاد این رفتارها با واكنش های موجود درباره تحولات رخ داده در لیبی، یمن، بحرین و ... در اصل زیر پای طرح عنان را خالی می كرد.

از سوی دیگر، نقش تركیه را به عنوان همسایه شمالی سوریه نمی توان نادیده گرفت.

این كشور كه میزبانی دور دوم نشست گروه های مخالف سوری را در سیزدهم فروردین ماه بر عهده داشت، با وجود مخالفت عنان برای شركت در این نشست بر حمایت خود از مخالفان تاكید كرد.

این امر، بویژه با توجه به گفته های 'ابراهیم الزغبی' یكی از رهبران گروه های تروریستی در سوریه، رنگ و بویی جدی تر به خود می گیرد.

به نوشته پانزدهم فروردین ماه روزنامه 'الاخبار' لبنان، وی كه مسوولیت گروگانگیری چندین شهروند ایرانی را نیز بر عهده گرفته بود، از آمادگی خود برای آغاز دور تازه ای از خشونت ها سخن گفت كه از سوی افراد تحت فرمان او در دمشق صورت خواهد گرفت.

وی افزود: به هیچ راهی جز جنگیدن فكر نمی كند.

این رهبر شورشی كه در تركیه اقامت دارد، اعلام كرد به تسهیلات و امكانات نظامی گسترده ای دست یافته است كه می تواند تغییری اساسی در توان مخالفان مسلح سوری ایجاد كند.

وی بدون اشاره به منبع ارسال این كمك های نظامی افزود با تركیه یك تفاهم نامه مهم امضا كرده است كه امكانات گسترده ای را به او و حزب متبوعش برای فعالیت در سوریه تا سرنگونی نظام حاكم ارایه می كند.

مواضع تركیه در قبال اوضاع سوریه حتی از سوی نمایندگان مجلس و رهبران مخالف حكومت مورد انتقاد قرار گرفته است. با این حال، به نظر می رسد تركیه با توجه به حمایت های روشن كشورهای غربی بویژه آمریكا از مخالفان سوری دیگر جایی برای تردید درباره راهبرد كنونی خود نمی بیند.

آمریكا نیز با وجود همه ادعاها و بازی های دیپلماتیك خود در سازمان ملل متحد، نشان داده پشت نقاب صلح طلبی خود، چهره ای جنگ طلبانه را پنهان كرده است.

اتخاذ سیاست سكوت از سوی كاخ سفید در قبال چندین رشته عملیات تروریستی در سوریه كه منجر به كشته شدن تعدادی از مردم بیگناه سوری و همچنین مقام های بلندپایه حكومتی از جمله وزیر دفاع و معاون او شد، پرسش های بسیاری را ایجاد كرد اما در جنجال آفرینی و غوغاسالاری غول های رسانه ای غرب، نادیده ماند.

** اقدام های حاشیه ای عنان برای اجرای طرح 6 ماده ای

------------------------------------------------------------

عنان طی مدت مسوولیت خود كوشید بارها با انعقاد قراردادهای دوجانبه و دیدارهای دیپلماتیك نقطه پایانی بر موضوع سوریه بگذارد.

در حالی كه دمشق از اعزام 300 ناظر سازمان ملل متحد به عنوان دومین گام برای اجرایی كردن طرح 6 ماده ای صلح كوفی عنان استقبال كرده و آن را راهی برای 'روشن شدن چهره مرتكبان جنایت، قتل، آدم ربایی و تخریب' عنوان كرده بود، سی و یكم فروردین ماه نیز با نماینده عنان به تفاهم نامه ای برای روشن شدن جزییات طرح مذكور رسید.

بر اساس تفاهم نامه امضا شده در سی و یكم فروردین ماه، دولت سوریه موظف شده بود ضمن توقف عملیات مسلحانه، تمام ادوات نظامی و سلاح های سنگین ارتش را از مناطق مسكونی خارج كرده و امنیت را در این كشور به گونه ای برقرار كند كه این موضوع با رعایت حقوق بشر تناقض نداشته باشد.

همچنین دولت سوریه ضامن سلامت همه ناظران سازمان ملل متحد بوده و این موضوع نباید به آزادی حركت و فعالیت آنان آسیب برساند.

بر اساس تفاهم نامه مزبور، دولت سوریه به اعضای سازمان ملل متحد اجازه خواهد داد به هر سازمان، نهاد یا هر شخص و مجموعه ای كه با آنها كار دارند، دسترسی داشته باشند.

بخش دوم این تفاهم نامه نیز مربوط به مسوولیت گروه های مسلح در سوریه می شد كه در آن آمده بود: 'كوفی عنان' فرستاده سازمان ملل متحد در امور سوریه، اجرای موارد زیر را به گروه های مسلح تفهیم خواهد كرد:

- توقف كامل كشتار و توقف دایم اقدام های خشونت آمیز مسلحانه؛

- دادن آزادی كامل به ناظران سازمان ملل و تهدید نكردن امنیت آنان؛

- اجازه دادن به كاركنان سازمان ملل متحد برای ارسال كمك های انسانی به مناطق آسیب دیده و نیازمند به كمك؛ و

- خودداری از انجام هر گونه اقدام های خصمانه ضد ارتش سوریه، پایگاه های آن و همچنین ساختارهای زیربنایی و نهادها و سازمان های دولتی، آسیب زدن به دارایی مردم و ایجاد مانع برای ارایه خدمات عمومی به مردم.

همچنین گروه های مسلح باید به توقف تمام فعالیت های غیرقانونی چون ترور، آدم ربایی و تخریب و همچنین بازگرداندن اموال عمومی و خصوصی به سرقت رفته به محل های اصلی آنها متعهد می شدند.

بر اساس تفاهم نامه، این گروه ها باید از ادامه فعالیت های مرتبط با آموزش، تهیه سلاح، برگزاری تجمع و سازماندهی گروه های مسلح امتناع می ورزیدند و نباید با خود سلاح حمل می كردند.

** راه های بی نتیجه عنان در دمشق

-----------------------------------------

گذشت زمان نشان داده عنان در پیشبرد خواسته های مندرج در این توافق نامه به نتیجه خاصی نرسیده است.

از سوی دیگر، حضور نیافتن عنان در نشست های مخالفان سوری كه بعدها در پاریس نیز تكرار شد، به نوعی مرزبندی با مخالفان سوری و اعلام این موضع بود كه سازمان ملل متحد آنان را به رسمیت نمی شناسد.

یكی از دلایل این امر را می توان در خودداری مخالفان از نشستن پای میز مذاكره و تمایل آنها برای پیشبرد اهداف خود از طرق خشونت آمیز جست.

آنان به پشتوانه حمایت های غرب و برخی دولت های منطقه، آینده سیاسی خود را برای در اختیار گرفتن احتمالی قدرت در گرو پافشاری بر مواضع تندروانه تعریف كردند.

در چنین شرایطی، چنددستگی میان گروه های مخالف نیز بر سختی كار افزود. برخی از مخالفان دولت اسد با توجه به اقدام های اصلاحی او در تغییر قانون اساسی، حتی پذیرفتند در رقابت های انتخاباتی اخیر مجلس این كشور مشاركت داشته باشند.

با این حال، دسته ای دیگر كه راه تقابل را برگزیده بودند باز هم تشتت آرای زیادی داشتند. انتساب برخی از این دسته ها به گروه های تروریستی تندرو مانند القاعده، رسیدن به توافقی مشترك میان مخالفان را در عمل دور از دسترس می نمود.

توافق نداشتن این گروه ها بر یك رهبر مشترك از دیگر چالش های پیش روی عنان برای پیاده كردن طرح 6 ماده ای بود.

از سوی دیگر، در حالی كه كشورهای روسیه و چین با حمایت از طرح عنان، همه طرف های درگیر را به آتش بس فرا می خواندند، مقام های غربی بویژه آمریكایی ها بارها بر طبل شكست خوردن پیشنهاد عنان كوبیدند.

به هر روی، روشن است همانگونه كه عنان در نشست رسانه ای خود نیز به آن اشاره كرد نبود حمایت های لازم از طرح 6 ماده ای، دلیلی برای شكست این طرح و استعفای او بوده است.

گرچه بان كی مون نیز اعلام كرده است بزودی جایگزینی برای عنان پیدا خواهد كرد اما به نظر می رسد پیش از هر اقدامی، وی باید برای ممنوع كردن دخالت های خارجی در اوضاع سوریه فكری كند.

حتی به نظر می رسد در این زمینه نیز جای قطعنامه ای شدید اللحن در شورای امنیت سازمان ملل متحد خالی است.

چنانچه به هر طریقی بتوان مانع از ورود سلاح و نیروهای بیگانه نظامی و تروریستی به سوریه شد در مرحله بعدی، توافق با گروه های مخالف برای بر زمین گذاشتن سلاح و خودداری از انجام فعالیت های خشونت آمیز قرار دارد. در چنین صورتی می توان به برگزاری نشست های گفت و گوی ملی بین حكومت مركزی و مخالفان امید داشت.

در غیر این صورت، ادامه روند كنونی هیچ نتیجه ای جز بی سرانجام ماندن تلاش ها برای بازگشت آرامش به سوریه و تكرار نمایشنامه استعفاهای مشابه جانشین های بعدی عنان و دیگر میانجیگران منطقه ای و بین المللی نخواهد داشت.

تحقیق**1961**1358